Chiến tranh Hi Lạp – Ba Tư (492 – 448 TCN)

Chiến tranh Hi Lạp – Ba Tư là một trong hai cuộc chiến lớn nhất xảy ra trong lịch sử Hi Lạp nói chung và Athens nói riêng. Thắng lợi cuối cùng thuộc về người Hi Lạp. Thắng lợi của người Hi Lạp trước đế quốc Ba Tư hùng cường đã dọn đường cho Hi Lạp nói chung và Athens nói riêng bước vào thời kì phát triển cực thịnh, đạt tới điểm đỉnh của chế độ chiếm nô ở khu vực Địa Trung Hải, điểm đỉnh của nền văn minh cổ đại.

Nguyên nhân

Nguyên nhân sâu xa

Đế quốc Ba Tư là một đế quốc hùng cường ở Tây Á được thiết lập từ giữa thế kỉ VI TCN, dưới thời vua Cyrus (558 – 529 TCN). Tới thời kì trị vì của vua Darius I (521 – 485 TCN) cương vực lãnh thổ của Ba Tư đã hết sức rộng lớn. Bao gồm hàng loạt những trung tâm văn minh của thế giới cổ đại phương Đông: phía bắc tới tận biển Caspi, Hắc Hải, phía nam tiếp giáp với vịnh Persian (gồm cả Ai Cập), phía đông giáp sông Ấn và phía tây tiếp giáp với các thành bang Hi Lạp ở Tiểu Á và trên biển Aegean. Ba Tư có một lực lượng quân sự hùng hậu (cả bộ binh, kị binh và hải quân), với một tham vọng cũng hết sức lớn: khống chế biển Caspi, Hắc Hải, Địa Trung Hải, xâm nhập các thành bang Hi Lạp (kể cả miền lục địa). Nền độc lập của Hi Lạp bị đe dọa trong khi đó Hi Lạp nhất là Athens sau cải cách của Cleisthenes cũng đang thèm khát vươn ra các khu vực xung quanh. Cuộc đụng độ giữa Hi Lạp – Ba Tư xảy ra chính là xuất phát từ nguyên nhân sâu xa đó.

Nguyên nhân trực tiếp

Nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộc chiến tranh là phong trào đấu tranh và nổi dậy của các thành bang Hi Lạp (ở Tiểu Á) đang nằm trong sự khống chế của Ba Tư, điển hình là cuộc nổi dậy của dân chúng thành Miletus. Vào năm 509 TCN, Miletus đã kêu gọi Athens và các thành bang Hi Lạp khác giúp sức. Athens đã cử 20 chiến thuyền với quân thiện chiến cùng thành bang Eretria (trên đảo Euboea) sang giúp. Được tiếp viện, Miletus đã vây hãm và hạ được thành Sardis – thủ phủ của tổng đốc Ba Tư ở Tiểu Á. Darius I đã điều quan tới trấn áp và mãi tới năm 494 TCN mới đàn áp được Miletus (Thành Miletus bị phá huỷ, thanh niên trai tráng hoặc bị giết hoặc bị biến thành tù binh nô lệ. Phụ nữ, trẻ em bị bắt đưa về Ba Tư bán làm nô lệ. Vốn sẵn có ý đồ xâm lược, viện cớ Athens và Eretria đã giúp Miletus làm phản, Darius I quyết định dùng vũ lực tuyên chiến với các thành bang Hi Lạp và chủ động tấn công Athens. Chiến tranh Hi Lạp – Ba Tư bùng nổ và diễn ra ngay trên phần đất Hi Lạp.

Chiến tranh Hi Lạp – Ba Tư

Về phía Ba Tư, hai lần tiến quân sang Hi Lạp không thành, vẫn không làm cho các vua chúa Ba Tư từ bỏ tham vọng xâm lược của mình. Năm 485 TCN, Darius I chết, con trai là Xerxes lên thay quyết tâm thực hiện mơ ước của cha mình. Y tăng cường chuẩn bị những đợt tiến quân mới. Xerxes cho đào một kênh đào rộng qua eo đất Ácxe (để chiến thuyền Ba Tư tránh phải vượt qua mũi đất Athos – nơi thường xảy ra những trận bão biển lớn). Xerxes đã huy động sức lực của Ai Cập, Phoenicia để bắc một cầu phao dài vượt qua eo Dardanelles. Đồng thời tăng cường tích trữ lương thảo tại nhiều địa điểm trên đường hành quân, tuyển mộ thêm quân.

Ba Tư vẫn không từ bỏ tham vọng của mình. Năm 479 TCN, Ba Tư lại phát động chiến tranh xâm lược Hi Lạp. Từ Thessaly, Mardonius thống lĩnh đạo quân Hi Lạp tràn vào xứ Attica, vây hãm thủ đô Athens. Quân đồng minh Hi Lạp do nhiếp chính của vua Sparta – Pausanias – chỉ huy được điều tới giải vây cho Athens, và tấn công quân Ba Tư. Mardonius phải rút khỏi Attica. Quân đồng minh truy kích và trận tử chiến đã xảy ra ở Plate. Tuyệt đại bộ phận quân lực Ba Tư bị tiêu diệt, tướng Mardonius tử trận. Kế hoạch tấn công Hi Lạp lần thứ ba lại thất bại nặng nề.

Nhân đã thắng thế, hải quân Hi Lạp (do vua Sparta – Leotychides và tướng Athens – Xanthippus chỉ huy) đã tấn công quân Ba Tư ở Mycale, giải phóng được các đảo Lesbos, Samos và Chios… Hi Lạp còn tấn công hải quân Ba Tư ở vùng biển Dardanelles, Ba Tư liên tiếp thất bại. Năm 448 TCN, Ba Tư buộc phải kí hòa ước với Hi Lạp – hòa ước Callia – thừa nhận quyền độc lập tự chủ của các thành bang Hi Lạp ở Tiểu Á, từ bỏ quyền bá chủ trên biển Aegea.

Chiến tranh Hi Lạp – Ba Tư kết thúc. Thắng lợi hoàn toàn thuộc về các bang Hi Lạp.

Lịch sử thế giới cổ đại - NXB Giáo dục,